سبک زندگی پسماند صفر چرا؟‌ از کی؟ و کجا

سبک زندگی پسماند صفر چرا به وجود آمد؟ آیا ما آدم‌ها تازه با این سبک آشنا شده‌ایم؟ و آیا این سبک شاخص عصر حاضر است؟نگاهی به زندگی ادوار گذشته نشان می‌دهد که نه!

گذشتگان پسماند صفر ما

ما همیشه بلد بوده‌ایم پسماند صفر باشیم. تا قرنها الگوی بشر، فقط طبیعت بود. در مرام طبیعت انباشتگی جایی نداشت و هرچیزی را در رقص بی‌پایان چرخه‌ها به خودش باز می‌گرداند.
انسان چاره‌ای جز سرسپردن به مرام طبیعت نداشت. تمدنی که در مصرف منابع از ریتم طبیعت و نیاز طبیعی خارج می‌شد محکوم به زوال بود چرا که سرعت بازسازی طبیعی چیزی بود خارج از کنترل انسان.

بیایید به زندگی آدم‌ّای گذشته نگاه کنیم و ببینیم در سطل آشغال آن‌ها چه خبر است؟ آیا آن‌ها اصلا سطل زباله داشتند؟ شواهد می‌گوید که عملا دورریز متمرکز به معنی امروز وجود نداشته و هرچه بوده بصورت محلی ساماندهی می‌شده‌است.

دورریزهای گذشتگان را می‌توان شامل اقلام زیر دید: مواد غذایی، انواع ظروف و وسایل چوبی سفالی فلزی و شیشه‌ای، پارچه‌ها.

پسماند مواد غذایی عمدتا دورریز نداشت. آدمها اکثرا در مجاورت طبیعت ساکن بودند و اضافه‌ی غذاها به شکل پیش‌فرض سهم حیوانات یا به شکلی تجزیه می‌شد.

فلز و شیشه کمیاب و در نظام طبیعت هزینه‌ي ساخت و تهیه‌ی آن‌ها بالا بود. به شکلی که ابدا متداول نبود که چنین چیزهایی به سادگی دورریخته شود.

تعمیر و تغییر کاربری تا نهایت حد ممکن انجام می‌شد. در مورد چیزهایی مثل فلز و شیشه هم کار بازیافت در کارگاه‌های محلی انجام می‌گرفت. در واقع بازیافت فلز و بازیافت شیشه از دوران‌های خیلی قدیم رواج داشت.

کشف سوخت‌‌های فسیلی و سونامی پسماند

در گردش روزگار دست حریص بشر به اندوخته‌های زمین رسید: سوخت‌های فسیلی!

اندوخته‌ی زمین در قالب سوخت موجب جهش صنعت و تولید بیشتر و در قالب ماده اولیه تبدیل به انواع محصولات پلیمری شد. پلاستیک ماده‌ی ارزانی بود که بهای مصرفش را کسی اندازه نگرفت و به سرعت الگوی مصرف و تنظیمات آدم‌ها را عوض کرد. آدم‌ها یادگرفتند دور بریزند.
تا پیش از آن افسار مصرف در چنگ نیاز بود اما تولید که بالا رفت جای نیاز را گرفت و افسار مصرف افتاد در کف تولید و سود آن. سرمایه‌داری دین تازه‌ای رو کرد: مصرف‌گرایی.

از آن به بعد بازی کثیف بخر و دور بینداز شروع شد. برای اولین بار در تاریخ بشر به خریدن و دورریختن سیستماتیک روی آورد.
طبیعت به ما یاد داده‌بود از چیزهایی برداریم که به سرعت جایگزین می‌شوند.
طبیعت به ما یاد داده‌بود جوری مصرف کنیم که مازاد آن به سرعت به چرخه‌ی طبیعی برگردد. ما پسماند نداشتیم اگر هم داشتیم دور نمی‌ریختیم تحویل چرخه می‌دادیم.
طبیعت به ما یاد داده‌بود که دور وجود ندارد. آنچه هست دُوور است و دایره که هر چیزی را به خود ما برمی‌گرداند.
برای نخستین بار در طول تاریخ، ما نمازگزاران محراب مصرف‌، پای از دایره بیرون نهاده و دور را اختراع کردیم.
دور که اختراع شد ما از پیامد رفتارهایمان کاملا دور شدیم و بیشتر و راحت‌تر مصرف کردیم. حاصل این دوری، انباشتگی روزافزون سرزمین‌های “دور” بود.
حالا در شروع هزاره‌ی دوم میلادی دورها آنقدر ورم‌کرده‌اند که دارند به ما نزدیک می‌شوند. ما داریم با پیامد مصرف و دورریز مواجه می‌شویم و ناگزیریم که پرده گردانيده و راه دیگر زنیم.

جنبش پسماند صفر

سبک زندگی پسماند صفر می‌کوشد توجه آدم‌ها را به پسماندهایشان جلب کند. در این سبک زندگی تلاش می‌شود مسئولیت و مدیریت پسماند به عنوان یک دغدغه‌ی فردی به آدم‌ها یادآوری شود.

در واقع این جنبش را می‌توان بازیافت نگرش پسماند صفر از زندگی نیاکان دید.

در اروپا زنی به نام بئاجانسن آغازگر این پویش هست. در سایت شخصی بئاجانسن تلاش او برای حذف زباله از زندگی خود و خانواده‌اش را می‌بینیم. او از سال ۲۰۰۸ روی این مسأله متمرکز شده و در تلاش برای تجربه‌ی یک زندگی مینی‌مال به کاهش زباله روی آورده است.

خانم پسماند صفر ایران

در ایران برای اولین بار خانم آیه حمداوی در تابستان ۹۷ به موضوع پسماند صفر پرداخت. در واقع او این رویکرد را به عنوان سبک زندگی مطرح کرد و کوشید به شکلی آن را بومی‌سازی کند.

در پیج اینستاگرام خانم حمداوی هایلایت‌های متعددی در باره ابعاد مختلف سبک زندگی پسماند صفر دیده می‌شود. از ساخت کمپوست تا خرید پسماند صفر و پوشک پارچه‌ای که در آن‌ها قدم به قدم تجربه‌های خودش را ثبت کرده‌است.

آیه ابتدا برای مدیریت پسماند تر به ساخت کمپوست روی آورده و سعی و خطاهایش را به اشتراک گذاشته است. در ادامه ساخت خشکاله (پوسماند) را به عنوان راهی عمومی‌تر و بومی‌سازی شده برای پسماند تر در ایران پیشنهاد داد.

بر اساس این آموزش‌ها در سراسر کشور حرکت‌های ارزشمندی جهت ساماندهی پسماند تر انجام شد. هم‌اکنون در تهران، یزد، مشهد، شیراز، اصفهان نجف‌آباد، داراب تبریز و… جمع‌آوری پوسماند به شکل سیستماتیک در حال انجام است.

اوایل سال ۹۹ در یزد حرکت مهربان با آب و خاک شروع به کار کرد. در این پویش پوسماند -ترجمه‌ی یزدی خشکاله از منازل شهروندان متقاضی جمع‌آوری شده و به دامداری‌ها تحویل داده می‌شود.